ارتباط خودکشی با عوامل اجتماعی و محیطی

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از وبدا، حسین نوری نیا عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی در اولین کرسی آزاد اندیشی وزارت بهداشت با موضوع «سلامت روان و پدیده خودکشی در کار سلامت»، با بیان اینکه خودکشی با قصد و اراده فرد و به ظاهر بدون دخالت مستقیم دیگری و یا دیگران رخ می‌دهد، افزود: عمدتاً پدیده خودکشی را امری فردی می‌بینیم و گاه در ذهن و قلم برخی به مرگ خودخواسته تقلیل می‌یابد و مسئولیت آن را بر دوش فرد قربانی می‌گذارد.

وی با اشاره به اهمیت عوامل فردی در پدیده خودکشی، گفت: عوامل فردی فاقد کفایت نظری در تحلیل و تبیین خودکشی است چراکه همه افرادی که اختلالات روانی دارند، دست به خودکشی نمی‌زنند و یا همه کسانی که دست به خودکشی می‌زنند، لزوماً دارای اختلالات روانی نیستند و می‌توان عوامل دیگری را برای آن فهرست کرد. خودکشی عمدتاً ناشی از مجموعه عوامل بیرونی و ساختاری و فشار آن بر فرد است که فرد را در تنگنای انتخاب مرگ و زندگی قرار می‌دهد.

نوری نیا خاطرنشان کرد: تاکید صرف بر انگیزه‌های فردی در خودکشی، غفلت از تأثیر ساخت اجتماعی و یا جایگاه فرد در نظام اجتماعی است. خودکشی در جوامع انسانی، امری عام است و می‌توان آن را در تمام جوامع و دوره‌های مختلف تاریخی سراغ گرفت. هرچند گفته می‌شود خودکشی با عوامل اجتماعی و محیطی در ارتباط تنگاتنگ است اما همیشه و در هر شرایطی به عنوان مساله و امر اجتماعی، بروز پیدا نمی‌کند.

وی از نرخ خودکشی و احساس عمومی نسبت به رواج و تمایلات به خودکشی و نیز تفاوت‌های موجود میان اقشار اجتماعی به عنوان عواملی برای اجتماعی دانسته شدن خودکشی یاد کرد و گفت: نرخ خودکشی بازتابی از کیفیت و ضعف در روابط اجتماعی در جمعیت است که می‌تواند این نرخ را دستکاری کند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی گفت: درست است که نرخ خودکشی، خودش را در آمارها نشان می‌دهد اما تکرار مواجهه با مصادیق خودکشی، فهم و ادراک عامه را به سوی مساله خودکشی، معطوف و این پدیده را به نوعی از ترس اجتماعی تبدیل می‌کند که نکند اطرافیان ما را نیز دربر گیرد.

نوری نیا با اشاره به خودکشی در شرایط آنومیک در نگاه دورکیم، از جامعه شناسان بزرگ، یادآور شد: خودکشی همانند ویروس، پدیده‌ای مسری و سرایت پذیر است که در این شرایط اگر ماسک حمایت اجتماعی نداشته باشیم، افراد مستعدی برای اندیشیدن به خودکشی و حتی اقدام به آن هستیم.

وی تصریح کرد: وقتی عضوی از کادر سلامت که از نگاه بیرونی دارای شغلی با منزلت اجتماعی نسبتاً بالاست و فردی موفق در زندگی شخصی و اثرگذار در محیط خود ارزیابی می‌کنیم، دست به خودکشی می‌زند برای ما که خارج از فضای کاری و ارتباطی آن فرد هستیم، امری عجیب به نظر می‌رسد اما در اجتماع پزشکان ممکن است خودکشی به عنوان راهی برای رهایی از فشارهای محیطی و کاری وارد ذهن و روان آنها شود.

به گفته نوری نیا در بین جامعه شناسان، امیل دورکیم به طور خاص خودکشی را مورد بررسی قرار داده و تلاش کرده آن را به عنوان مساله اجتماعی نشان دهد و نسبت نرخ خودکشی را با انسجام و انتظام اجتماعی، تبیین کند. در نظر او میزان قوت پیوند اجتماعی هر جامعه با نرخ خودکشی، ارتباط دارد.

وی ادامه داد: چون هنجارهای اجتماعی محیط کار کادر سلامت بیش از حد طاقت فرسا و انعطاف ناپذیر است با نوعی از انتظام افراطی روبرو هستیم که فاقد مشوق‌های لازم برای تحمل فشارهای ناشی از آن است.

این جامعه شناس تأثیر حمایت‌های اجتماعی در کاهش پدیده خودکشی را مهم ارزیابی کرد و افزود: حمایت اجتماعی به فرد می باوراند که او خودش و نه فقط کار و تخصصش اهمیت دارد و مورد احترام است و در این زمینه، حمایت‌های اجتماعی ادراک شده، اهمیت زیادی دارد.

نوری نیا، سرمایه اجتماعی فرد را یکی از محافظ‌ها و ماسک‌های اجتماعی مهم در برابر استرس‌ها، حوادث و افت ظرفیت‌های و توانایی‌های فردی در مقابله با هجوم مسائل محیطی دانست و گفت: عوامل استرس زا عمدتاً عوامل بیرونی هستند مثل فشار سال بالایی‌ها، پایین بودن درآمد، سختی و دشواری کار و برخورد تحقیرآمیز افراد بالادست باعث تحلیل رفتن منابع اجتماعی فرد می‌شود و تنش روانی او را افزایش می‌دهد.

وی خودکشی را تابعی از عوامل اجتماعی عنوان کرد و گفت: کیفیت اجتماعی با کیفیت زندگی متفاوت است. خودکشی کادر سلامت نیز در این چارچوب قابل تبیین است. کیفیت اجتماعی محصول تعامل دو گروه از نیروهای اجتماعی است؛ از یک سو نسبت و تعامل فرآیندهای مربوط به جامعه یعنی تحولات اجتماعی با فرآیندهای مربوط به زندگی شخص یعنی تحولات فردی و از سوی دیگر نسبت و تعامل قواعد هنجاری و ارزشی در سازمانهای رسمی مانند بیمارستان و دانشگاه با قواعد ارزشی و هنجاری موجود در نظام‌های غیررسمی مانند جماعت‌ها، خانواده‌ها، پویش‌های اجتماعی.

نوری نیا با بیان اینکه نسبت بین تحولات اجتماعی و نظام‌های غیررسمی باعث تولید همبستگی اجتماعی می‌شود، افزود: پایه‌های همبستگی در درون خانواده و پویش‌های اجتماعی مانند اجتماعات محلی و سازمان‌های مردم نهاد نهفته است. اگر در گذشته خانواده در این زمینه نقش داشته اما امروزه سازمان‌های مردم نهاد می‌توانند این ظرفیت‌ها را فراهم کنند.